توضیح بعضی از اصطلاحات بانکی به قلم آقای رسول قربانی
خدمات پرداخت چیست؟
خدمات پرداخت عبارت است از فراهم ساختن سخت افزار، نرم افزار و تجهیزات مورد نیاز برای ایجاد شبکه به نحوی که پردازش تراکنش پرداخت دارنده کارت به پذیرنده را میسر میسازد. لازم به ذکر است در ارایه خدمات پرداخت چندین نهاد و مؤسسه مشارکت دارند:
بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران:
به عنوان نهاد قانونی و حاکمیتی ارایه کننده مجوز PSP به شرکتهای متقاضی واجد شرایط
شرکت شاپرک:
به عنوان نهاد ناظر بر امور مربوط به ارایه دهندگان خدمات پرداخت با الگوی کسب و کار مشخص
بانک:
کلیه بانکها و مؤسسات اعتباری عضو شبکه شاپرک
بانک صادر کننده Issuer Bank:
بانکی است که کارت بانکی را طبق مقررات و ضوابط بانک مرکزی برای مشتریان خود صادر میکند.
بانک پذیرنده Acquiring Bank:
بانکی است که حساب پذیرنده به منظور واریز وجوه مربوط به داد و ستدهای کارتهای بانکی نزد آن مفتوح است.
پذیرنده Merchant:
شخص حقیقی یا حقوقی است که با پذیرش کارت بانکی و با استفاده از ابزار پذیرش نسبت به فروش کالا یا ارایه خدمات به دارندگان کارت اقدام مینماید.
دارنده کارت. Card Holder:
شخصی حقیقی است که کارت بانکی توسط بانک به نام وی صادر شده باشد
شرکت پرداخت الکترونیک چیست؟ PSP
بدیهی است گسترش و ترویج پرداخت الکترونیکی مستلزم نصب، راه اندازی، آموزش و نگهداری پایانههای فروش POS به صورت گسترده در محلهای فروش کالا و خدمات و همچنین راه اندازی امکانات نرمافزاری برای پرداخت از طریق اینترنت و موبایل است.
طبق مصوبه مورخ ۳۰/۳/ ۸۳ ریاست محترم جمهوری در خصوص پول الکترونیکی، بانکهای کشور میتوانند پس از انعقاد قرارداد با شرکتهای ارایه دهنده خدمات پرداخت PSP جهت ارایه خدمات فوق که دارای مجوز بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران باشند، وظیفه ارایه خدمات پرداخت را به شرکتهای PSP محول نمایند.
ابزارهای پذیرش:
پایانه فروش/کارت خوان; POS
عبارت است از دستگاهی که با پذیرش کارت بانکی میتواند امکانی را فراهم کند که وجه به صورت الکترونیکی از حساب دارنده کارت به حساب فروشنده منتقل شود (تراکنش). این دستگاه الکترونیکی پس از دریافت کارت پرداخت، شناسایی و تایید آن، مجوز لازم را برای فروش کالا یا خدمات در اختیار پذیرنده کارت قرار میدهد. دستگاههای پایانه فروش علاوه بر امکان پرداخت دارای عملکردهای مختلفی از جمله پرداخت قبوض، شارژ سیمکارت، اعلام موجودی، دریافت صورتحساب، امکان انصراف از خرید و گزارش روزانه است که صاحبان آن را از مزایای شعبه کوچک بانکی برخوردار میکند.
دروازه پرداخت اینترنتی
به سیستمی که امکان انجام هر گونه عملیات خرید و پرداخت به صورت Online از طریق اینترنت را فراهم مینماید؛ درگاه پرداخت اینترنتی گفته میشود. دروازه پرداخت اینترنتی از طریق یک ارتباط امن، به سوئیچ بانک یا شرکت ارایه دهنده خدمات پرداخت متصل میشود و امکان برقراری ارتباط و انجام تراکنشهای مالی را از طریق پروتکلهای مورد استفاده توسط مؤسسات مالی فراهم میکند. با استفاده از این سیستم امکان خرید کالا یا خدمات، پرداخت قبوض، خرید شارژ و… از طریق اینترنت امکان پذیر میباشد.
دروازه پرداخت از طریق تلفن همراه:
این سیستم امکان هر گونه عملیات خرید و پرداخت از طریق تلفن همراه را فراهم میآورد. هدف از ایجاد سیستم دروازه پرداخت تلفن همراه، فراهم آوردن امکان پرداختهای مالی از طریق تلفن همراه برای مشتریان بانک میباشد. این سیستم به دارندگان حساب بانکی، امکان انجام تراکنشهای مالی نظیر خرید کالا و خدمات، پرداخت قبوض، خرید شارژ، دسترسی به موجودی گردش حساب بانکی و… از طریق تلفن همراه را خواهد داد.
دستگاه خودپرداز ATM:
دستگاه خودپرداز عبارت است از دستگاهی که با شناسایی مشتری از طریق کارت بانکی یا ابزارهای شناسایی الکترونیکی نظیر آن، امور تحویلداری شعبه بانکی را به صورت الکترونیکی و بدون نیاز به اپراتور انجام میدهد. این دستگاه الکترونیکی به مشتریان بانک این امکان را میدهد تا در هر زمان دلخواه به وسیله قرار دادن کارت بانکی/پرداخت در دستگاه و وارد کردن رمز کارت از حساب خود پول دریافت کرده یا تراز حساب بانکی خود را وارسی کنند بدون اینکه نیاز به شمارشگر انسانی باشد. خودپرداز همچنین امکان واریز پول یا چک، جابجایی پول میان حسابهای بانکی، پرداخت قبوض، خرید شارژ و… را برای مشتریان فراهم میکند.
کارتهای پرداخت
هر نوع کارت پلاستیکی اعم از مغناطیسی یا هوشمند، شناسه الکترونیکی یا دیگر ابزارهای مشابه که استفاده از آن بعد از شناسایی و تایید منجر به نقل و انتقال وجه، برداشت یا بدهکار شدن یک حساب بانکی شده یا به هر شکل دیگری قدرت خرید و پرداخت را در اختیار دارنده آن قرار میدهد، کارت پرداخت نامیده میشود.
انواع کارتهای پرداخت:
اعتباری
نوعی کارت پلاستیکی با نوار مگنت و ماهیت با نام و چرخشی یا غیر چرخشی است و چنانچه از نامش پیداست مقدار معینی اعتبار مالی در اختیار صاحب کارت قرار میدهد. قرار دادن میزان اعتبار از طرف بانک یا مؤسسات صادر کننده با توجه به سابقه حساب دارنده کارت، میزان گردش مالی حساب در طول یک دوره زمانی خاص و میزان درآمد یا توانایی مالی دارنده کارت صورت میگیرد. دارنده کارت نیز پس از مصرف اعتبار کارت خود در پایان ماه و بر اساس صورتحساب ارسالی اقدام به تأمین سقف اعتباری خود مینماید.
نقدی
نوعی کارت پلاستیکی با نوار مگنت و با نام است که بارزترین ویژگی آن اتصال به حساب دارنده کارت است. میزان موجودی کارت نقدی بر اساس حساب بانکی دارنده کارت و فقط به اندازه موجودی مانده حساب تعیین میشود و به هنگام استفاده از کارت از حساب دارنده کارت به همان میزان کسر شده و پس از به پایان رسیدن تاریخ انقضاء کارت، دارنده یا مجدداً درخواست تمدید مینماید یا کارت از درجه اعتبار ساقط میشود. همچنین دریافت وجه یا خرید کالا و خدمات صرفاً به اندازه موجودی حساب دارنده کارت، امکان پذیر بوده و اضافه بر موجودی امکان پذیر نمیباشد
کارتهای پیش پرداخت
کارت خرید
نوعی کارت پلاستیکی با نوار مگنت، با نام و بدون قابلیت برداشت نقدی است که از قبل مبلغ آن پرداخت شده و توسط صادر کننده کارت شارژ میشود و به نام دارنده کارت صادر میشود. کارت خرید معمولا توسط سازمانها و ادارات به مؤسسات صادر کننده سفارش داده شده و جایگزین بنهای کاغذی برای ارایه خدمات به کارمندان میباشد.
کارت هدیه
کارت هدیه نوعی کارت مگنت، مبلغ دار و بی نام میباشد که با مبلغ معین صادر میشود و به دارنده آن اجازه میدهد به دفعات دلخواه تا سقف موجودی کارت به خرید کالا و خدمات از شبکه پذیرندگان کارت یا فروشگاههای مجازی (محیط اینترنتی) اقدام نمایند.
نکات امنیتی جهت دارندگان کارت
دارندگان گرامی کارتهای بانکی، در این مجال میخواهیم اطلاعاتی در خصوص چگونگی امن سازی ابزاری که در اختیار دارید، به شما ارائه نماییم. مهمترین موضوعی که در مبحث امنیت پرداختهای الکترونیک میبایست به آن توجه کرد؛ حفاظت از رمزهای عبور است.
رمزها و اطلاعات محرمانه کارت:
رمز اول کارت: مختص استفاده از ابزارهای فیزیکی نظیر خودپردازمی باشد. ATM و پایانههای فروشگاهی POS
رمز دوم کارت: جهت خرید از سایتهای فروش اینترنتی و پرداختهای موبایلی استفاده میشود. این رمز همراه با اطلاعات تکمیلی کد سه رقمی CVV2 و تاریخ انقضای کارت که روی کارت درج شدهاند فرآیند خرید از سایتهای اینترنتی را کامل مینمایند؛ لذا حفظ محرمانگی کلیه این اطلاعات ضروری است و تاکید میگردد.
ابزار پذیرش:
عبارت است از سختافزار و نرمافزاری که امکان تراکنش را برای «دارنده کارت» فراهم مینماید.
ابزار پرداخت :
به هرگونه وسیلهای اطلاق میگردد که دارنده آن میتواند نسبت به انتقال وجوه از طریق آن اقدام نماید. ابزار پرداخت در حقیقت همان کارت بانکی میباشد.
بانک پذیرنده: Acquirer bank
بانکی است که حساب پذیرنده به منظور واریز وجوه مربوط به داد و ستدهای «کارتهای بانکی» نزد آن مفتوح است.
بانک صادرکننده کارت: Issuing Bank
بانکی است که دارنده کارت نزد آن افتتاح حساب داشته و برای وی کارت بانکی صادر مینماید.
بانک عامل شاپرک:
بانکی است که حسابهای شرکت شاپرک در آن (بانک مرکزی) قرار دارد
برچسب ابزار پذیرش:
به برچسبهای کوچک نصبشده بر روی پایانههای فروش اطلاق میگردد.
برچسب صفحه درگاه مجازی:
به قرار دادن نشان و یا لوگوی تجاری در صفحه درگاه پرداخت اینترنتی اطلاق میشود.
پاشا:
سامانه تسویه شبکه الکترونیکی پرداخت کارت و یا پایای شاپرک میباشد که دستور پرداختهای ارسالی به سامانه پایا را تولید میکند.
پایانه فروش:
دستگاهی که با پذیرش کارت بانکی میتواند امکان فروش کالا و خدمات را برای فروشندگان و ارائهدهندگان خدمات پرداخت فراهم کند.
پذیرنده Merchant
شخص حقیقی یا حقوقی است که با پذیرش کارت بانکی و با استفاده از ابزار پذیرش نسبت به فروش کالا و یا ارائه خدمات به دارندگان کارت اقدام نماید.
پول الکترونیک:
ارزش ذخیرهشده بر روی ابزار الکترونیکی است که در قبال پرداخت وجه برای انجام پرداخت در اختیار شخص قرار میگیرد.
تراکنش:
به فرآیند تبادل اطلاعات میان درخواستکننده و سوئیچ اطلاق میگردد که شامل ارسال پیام، پردازش آن و اخذ پاسخ مقتضی میباشد.
حساب تسویه پذیرنده:
به حسابی که پذیرنده نزد بانک دارد، اطلاق میشود. این حساب با کد شبا شناختهشده و بانک از طریق آن با پذیرنده دارای حساب، تسویه انجام میدهد.
خدمات پرداخت: Payment Service
عبارتند از فراهم ساختن سختافزار، نرمافزار و تجهیزات مورد لزوم و ایجاد شبکه به نحوی است که پردازش تراکنش پرداخت «دارنده کارت» به پذیرنده را میسر سازد.
خرید اعتباری:
به انجام تراکنش خرید به صورت اعتباری (از طریق کارتهای اعتباری) گفته میشود.
خرید غیر اعتباری:
به انجام تراکنش خرید به صورت نقدی (از طریق کارتهای نقدی و پیشپرداخت) گفته میشود.
دارنده کارت: Card Holder
شخص حقیقی است که کارت بانکی توسط بانک به نام وی صادر میگردد.
درگاه پرداخت از طریق تلفن همراه:
درگاه پرداخت از طریق تلفن همراه امکان هر گونه عملیات خرید و پرداخت از طریق تلفن همراه را فراهم میآورد.
درگاه پرداخت اینترنتی:
درگاه پرداخت اینترنتی امکان انجام هر گونه عملیات خرید و پرداخت به صورت Online از طریق اینترنت را فراهم مینماید.
ساتنا:
به سامانه تسویه ناخالص آنی گفته میشود که مرحله تسویه بینبانکی توسط این سامانه انجام میشود.
سامانه پایا:
سامانهای جهت مکانیزه نمودن پرداختهای خردِ بینبانکی میباشد.
سوئیچ:
واسطهای مشتمل بر مجموعهای از سختافزار، نرمافزار و پایگاه داده که پیامهای مربوط به تراکنشها را بین ابزارهای پذیرش و مقصد پردازش تبادل میکند.
شاپرک:
شبکه پرداخت الکترونیکی کارت یا شاپرک، شبکه ملی است که وظیفه اتصال مؤسسات مالی به سامانههای ملی پرداخت، نظارت بر عملکرد فنی و اجرایی و انجام عملیات تسویه را بر عهده دارد.
شبا:
عبارت است از شماره حساب بانکی ایران که به منظور تسهیل و استانداردسازی مبادلات بینبانکی و بینالمللی بانکهای کشور ایجادشده و در تمام سامانههای پرداخت بینبانکی منحصراً از این نوع شماره حساب استفاده میشود. «شبا» مستقل از نظام شمارهگذاری داخلی هر یک از بانکها است، اما در محاسبه «شبا» از شماره حساب مربوط به نظام شمارهگذاری داخلی بانکها استفاده به عمل میآید.
شتاب:
به سوئیچ ملی اطلاق میگردد که امکان تبادل اطلاعات مربوط به تراکنشهای بینبانکی را فراهم مینماید.
شرکت ارائهدهنده خدمات پرداخت:
به شرکتهای عضو شبکه الکترونیک پرداخت کارت میگویند که طبق ضوابط مقررشده بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، مجوزهای لازم در حوزه خدمات پرداخت ارائه میدهند و به پیاسپی Payment Service Provider شناخته میشوند.