تجارت الکترونیکی، تعاریف و ویژگی ها (بخش اول)

تجارت الکترونیکی چیست؟

برای آشنایی با مفهوم تجارت الکترونیکی و انواع آن شایسته است که نخست مروری بر تجارت در معنای عام آن داشته باشیم.

تجارت یا دادوستد، انتقال مالکیت کالا و خدمات از یک شخص یا نهاد به دیگری به ازای دریافت چیزی از خریدار است. به طور کلی هرگونه عملی (قابل سنجش و اندازه گیری مادی) را که اشخاص در مقابل کالا یا خدمتی، کالا یا خدمتی را واگذار نموده و هر دو طرف به هنگام این عمل راضی باشند تجارت گفته می‌شود. تجارت به دو قسمت تجارت داخلی و تجارت خارجی تقسیم می‌شود. در عرف معمول به تبادل کالاها یا خدمات تجارت اطلاق می‌شود و برای بهتر معامله کردن در زمان لازم و محدود نیاز به اطلاعات و مدیریت کردن اطلاعات جهت رسیدن به هدف است. تجارت سازوکاری است که هستهٔ سرمایه‌داری را تشکیل می‌دهد.

ما امروز پا به پای تجارت در معنای سنتی آن و حتی بیش از ان اصطلاح تجارت الکترونیک را می شنویم و یا به کار می بریم.تجارت الکترونیکی طی سالیان اخیر با استقبال گسترده جوامع بشری روبرو شده است. امروزه کمتر شخصی را می توان یافت که با این اصطلاح بیگانه باشد. نشریات و رادیو و تلویزیون به صورت روزانه موضوعاتی در رابطه با تجارت الکترونیکی منتشر می‌کنند و کارشناسان از زوایای متفاوت به بررسی این مقوله می‌پردازند. از طرف دیگر شرکت ها و موسسات ارائه دهنده کالا خدمات نیز همگام با سیر تحولات جها نی در زمینه تجارت الکترونیکی در تلاش برای تغییر ساختار منطقی و فیزیکی سازمان خود در این زمینه می باشند. حالا این سوال مطرح می‌شود که تجارت الکترونیکی چیست ؟

تجارت الکترونیکی، تعاریف و ویژگی ها

تجارت الکترونیکی عبارت است از یافتن منابع و ارزیابی و مذاکره و سفارش و تحویل و پرداخت و ارائه خدمات پشتیبانی که به صورت الکترونیکی انجام می‌پذیرد.

در حدود ۲۰۰۰سال قبل از میلاد، فینیقیان تکنیک ساخت کشتی را بکار بردند تا از دریا بگذرند و به سرزمین‌های دور، دست یابند.

با این پیشرفت، برای اولین بار مرزهای جغرافیایی برای تجارت باز شد و تجارت با سرزمین‌های دیگر آغاز گشته و روشهای خلاقانه‌ای به صورتهای گوناگون به آن اضافه شد تا امروز که یکی از محبوبترین روشهای تجارت خرید اینترنتی در دنیای وب است.

شما می‌توانید در زمانهای پرت، در هر زمان و مکان حتی با لباس خواب می‌توانید اینکار را بکنید. به معنای واقعی هر کسی می‌تواند صفحه اینترنتی خود را ساخته و کالاهای مورد نیازش را در آن ارائه دهد. البته تاریخچه تجارت الکترونیک با تاریخچه اختراعات قدیمی مثل کابل، مودم، الکترونیک، کامپیوتر و اینترنت پیوند خورده‌ است.

تجارت الکترونیک به شکل کنونی در سال ۱۹۹۱ محقق شد. از آن زمان هزاران هزار کسب و کار و تجار وارد این دنیا شده‌اند. درواقع تجارت الکترونیک برای آسان سازی معاملات اقتصادی به صورت الکترونیک تعریف شد.

تجارت الکترونیکی را می‌توان انجام هرگونه امور تجاری بصورت آنلاین و ازطریق اینترنت بیان کرد. این تکنیک در سالهای اخیر رشد بسیاری داشته ‌است و پیش‌بینی می‌شود بیش از این نیز رشد کند. تجارت الکترونیکی به هرگونه معامله‌ای گفته می‌شود که در آن خرید و فروش کالا و یا خدمات از طریق اینترنت صورت پذیرد و به واردات و یا صادرات کالا ویا خدمات منتهی می‌شود.

تجارت الکترونیکی معمولاً کاربرد وسیع تری دارد، یعنی نه تنها شامل خرید و فروش از طریق اینترنت است بلکه سایر جنبه‌های فعالیت تجاری، مانند خریداری، صورت بردار ی از کالاها، مدیریت تولید و تهیه و توزیع و جابه‌جایی کالاها و همچنین خدمات پس از فروش را در بر می‌گیرد. البته مفهوم گسترده‌تر تجارت الکترونیک کسب و کار الکترونیک می‌باشد.

به طور كلی، روندهای پیدایش و شكل‌گیری تجارت الكترونیك به 5 مرحله زیر قابل تقسیم بندی است:

مرحله اول – پیدایش شبكه های خصوصی:

اولین گام ها در پیدایش تجارت الكترونیك در دهه 70 و 80 میلادی و توسط برخی از دولت ها و تاجران بزرگ بین المللی كه می‌كوشیدند تا تبادل اطلاعات و امنیت مربوط به آن را توسعه بخشند، برداشته شد. در این راستا، مبادله الكترونیك داده ها كه در محدوده شبكه های خصوصی و محدود انجام می‌گرفت، به عنوان بستر و استاندارد اولیه برای نسل اول تجارت الكترونیك مورد استفاده قرار گرفت. البته در آن مرحله هزینه بالا و پیچیده بودن سیستم، مانع گسترش آن شد و تنها تعداد كمی از سازمان ها، نظیر شركت های مالی از آن استفاده می‌كردند.

مرحله دوم – پیدایش پست الكترونیك و چت:

این مرحله مربوطه به اواخر دهه 80 و اوایل دهه 90 میلادی است كه طی آن نسل اول مخابره اخبار همچون پست الكترونیك و چت كردن به وجود آمد. در این مرحله استفاده از وب در میان دانشگاهیان و اعضا مراكز علمی و تحقیقاتی و آموزشی رواج یافت.

مرحله سوم – ظهور مرورگرها:

در سال 1995 میلادی كه ظهور مرورگرها در وب براساس پروتكل انتقال فوق متن به وقوع پیوست و ایجاد صفحات میزبان به عنوان یكی از ضروری ترینبخش های سایت های وب در این سال انجام گرفت، به عنوان مرحله سوم پیدایش تجارت الكترونیك به شمار می رود.

مرحله چهارم – شروع فعالیت سایت های خرده فروشی:

این مرحله از اواسط دهه 1990 آغاز شد و در طی آن، اولین سایت های خرده فروشی در تجارت الكترونیك به نام سایت های دات كام فعالیت خود را برای انجام معاملات اقتصادی كوچك شروع كردند. فعالیت های این سایت ها و نتایج حاصل از آنها، شركت های بزرگ تر را تشویق نمود تا وارد عرصه تجارت الكترونیك شوند و محصولات و خدمات خود را بر روی وب عرضه كنند. این مرحله اولین قدم برای توسعه واقعی تجارت الكترونیك قلمداد می‌گردد.

مرحله پنجم – تعریف مدل های تجارت الكترونیك:

اواخر دهه 1990 میلادی زمان آغاز این مرحله می باشد كه طی آن، تجار بزرگ و سازمان ها دریافتند كه تجارت الكترونیك به صورت مدل تجارت – تجارت همانند مدل تجارت – مصرف كننده می‌تواند فعال شده و مورد استفاده قرار گیرد.

به این ترتیب وب به عنوان جایگاه اصلی برای نسل اولیه بازارهای حراجی، معاملات تجارت – تجارت و همچنین تجارت با مصرف كننده معرفی و مورد استفاده قرار گرفت.

در نیمه دوم دهه 90 ( میلادی) کاربران و شرکتها به صورت روزافزونی با نوآوری ها و ارتقاء تکنولوژی اطلاعاتی به عنوان بستر مدلهای تجارت الکترونیک روبرو شدند. در این دوره یکی از مهمترین تحولات در اینترنت، به عنوان یکی از بسترهای تجارت الکترونیک، رخ داد. این تحول افزوده شدن قابلیت پردازش به مسایل اطلاعاتی بود. وجود قابلیت پردازش امکانات زیادی را برای تجارت الکترونیک ایجاد نمود و باعث گسترش مدلهای تجارت الکترونیک و افزایش کارآیی این مدلها گردید. در این دوره مدلهای تجارت الکترونیک و حجم مبادلات انجام شده توسط این مدلها به صورت نمایی رشد پیدا کرد. عموم شرکتهای بزرگ و موفق که موفقیت خود را مدیون مدلهای تجارت الکترونیکی بوده اند، در نیمه دوم دهه 90 پا به عرصه وجود نهاده اند.

جایگاه تجارت الکترونیک در کشورهای جهان

در مدت کوتاهی که از آغاز عمر تجارت الکترونیک در جهان معاصر می‌گذرد، این فعالیت رشد بی سابقه‌ای را در کشورهای پیشرفته داشته ‌است و پیش‌بینی می‌شود در آینده نزدیک با سرعت شگفت انگیزی در سطح جهان توسعه یابد.

بر اساس آمار محاسبه شده موسسات معتبر اقتصادی نیز پیش بینی شده‌ است که گستره این فعالیت تا سال ۲۰۱۰ به طور متوسط ۵۴ الی ۷۱ درصد رشد خواهد کرد که نشان دهنده شتاب دار بودن حرکت آن است.

بررسی وضعیت تجارت الکترونیکی در ایران

تجارت الکترونیک در ایران بسیار نوپا و در مراحل اولیه‌ است. اما اهمیت فناوری اطلاعات باعث شده تا تدوین و اجرای قوانین و لوایح مورد نیاز در این عرصه همواره مد نظر مسئولان ایران باشد. اما به‌نظر می‌رسد با وجود برگزاری دوره‌ها و کارگاه‌های آموزشی متعدد هنوز میزان آگاهی افراد و تجار کشور از نحوه استفاده از امکانات موجود برای تجارت الکترونیک کم است.

از سوی دیگر نبود شناخت از میزان امنیت موجود در شبکه داخلی و جهانی باعث شده‌است که اطمینان لازم وجود نداشته باشد البته برخی از فروشگاه‌های اینترنتی با استفاده از روش‌هایی مانند نماد اعتماد، تحویل درب منزل و یا گارانتی برگشت وجه سعی کرده‌اند تا اعتماد خریداران را جلب نمایند. پیش بینی می‌شود که فروشگاه‌های اینترنتی بتدریج جای خود را در میان خریداران پیدا خواهند کرد.

با بررسی موقعیت کشورمان در اقتصاد بین الملل متوجه استفاده محدودمان از فرصت های موجود برای ایجاد تحولات مثبت درتجارت الکترونیکی می شویم.

اگر کشور ما نتواند خود را در این عرصه وارد و از امکانات تجارت الکترونیکی استفاده کند، فرصت های زیادی را از دست خواهد داد.

توسعه تجارت الکترونیکی در کشورمان با موانعی می‌باشد از جمله:

نبودن زمینه های حقوقی لازم برای انجام این کاراز قبیل عدم مقبولیت امضای الکترونیکی، عدم وجود شبکه اصلی تجارت الکترونیکی و سخت افزار و نرم افزار مربوط به آن، سرعت پایین و محدودیت خطوط ارتباطی، عدم اطلاع دستگاها از مزایای تجارت الکترونیکی، هزینه اولیه نسبتا بالا و نبود انگیزه لازم،‌ کمبود دانش و فرهنگ استفاده از تجارت الکترونیکی و شبکه اینترنت، لزوم حمایت از حقوق مصرف کننده، حقوق گمرکی و مالیات های قابل وصول از تجارت الکترونیکی.

با این شرح بدیهی است انجام تمام مبادلات در کشور به صورت الکترونیکی در کوتاه مدت امکان پذیر نیست، اما با قوانینی که در این باره تصویب شده است امید می رود در آینده ای نه چندان دور پیشرفت های خوبی در ایت زمینه صورت گیرد.برخی از این قوانین عبارتند از:

-وزارت علوم تحقیقات و فناوری موظف است با هماهنگی و حمایت وزارت بازرگانی و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات نسبت به ایجاد رشته ها و گرایش های مرتبط و نیز ارایه واحدهای درسی در زمینه های فنی و اقتصادی تجارت الکترونیکی اقدام کند.

-صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران موظف است نسبت به تهیه و پخش برنامه های آموزش و ترویج در زمینه تجارت الکترونیکی با همکاری وزارت بازرگانی اقدام کند.

-وزارت بازرگانی موظف است به طور مستمر نسبت به برگزاری دوره های آموزشی کوتاه مدت تخصصی و عمومی و برگزاری همایش های بین المللی و داخلی در زمینه تجارت الکترونیکی اقدام کند.

-وزارت امور اقتصادی و دارایی موظف است هزینه های راه اندازی تجارت الکترونیکی را به عنوان هزینه قابل قبول مالیاتی ذیل ماده 148 قانون مالیاتهای مستقیم تلقی کند.

-تمام وزارتخانه ها، سازمان ها، موسسات و شرکت های دولتی موظفند نسبت به راه اندازی سیستم تجارت الکترونیکی در مبادلات خود اقدام و تا پایان برنامه سوم توسعه لااقل نیمی از مبادلات خود دا دب این روش انجام دهند.

-وزارت امور اقتصاد و دارایی و وزارت بازرگانی موظفند ترتیبی اتخاذ کنند که مالیات ها و حقوق گمرکی اخذ شده از کالاها و خدمات مبادله شده در این روش افزون تر از سایر روش ها نباشد.