موسیقی درمانی و نحوه کاربرد آن در درمان بیماری ها

موسیقی، به هر نوا و صدایی گفته می‌شود که شنیدنی و خوش‌آیند باشد و انسان یا موجودات زنده را دچار تحول کند. واژه موسیقی از واژه ای یونانی، و گرفته شده از کلمه Mousika   و مشتق از کلمه Muse می باشد که نام رب النوع حافظ شعر و ادب و موسیقی یونان باستان می باشد.
موسیقی را هنر بیان احساسات به وسیله آواها گفته اند که مهمترین عوامل آن صدا و ریتم هستند و همچنین دانش ترکیب صداها به گونه ای که خوش آیند باشد و سبب انبساط و انقلاب روان گردد نامیده می شود.

و آنچه ارسطو موسیقی را یکی از شاخه های ریاضی می دانسته و فیلسوفان اسلامی نیز این نظر را پذیرفته اند همانند ابو علی سینا که در بخش ریاضی کتاب شفا از موسیقی نام برده است ولی از آنجا که همه ویژگی های موسیقی مانند ریاضی مسلم و غیرقابل تغییر نیست، بلکه ذوق وقریحه سازنده و نوازنده هم در آن دخالت تام دارد، آن را هنر نیز می دانند. در هر صورت موسیقی امروز دانش و هنری گسترده است که دارای بخش های گوناگون و تخصصی می باشد.

استفاده از موسیقی در جهت تامین و ارتقاء سلامت آن هم در عصری که انسان بیش از همیشه نیاز به تامین هایی برای مقابله با استرس های بسیار متنوع و پیچیده ی جهان نو دارد ، راهی است برای پیوند دوباره موسیقی به نیازهای بنیادین و غنی تر نمودن سبک زندگی.

موسیقی درمانی چیست؟
موسیقی درمانی عبارتست از کاربرد موسیقی برای ۱) القاء آرامش، ۲) تسریع روند بهبود بیماریها، ۳) بهبود عملكرد ذهنی و ایجاد سلامتی. افراد تحت درمان با موسیقی، بوسیلهٔ راهنمایی‌های یك فرد متخصص كه در این زمینه آموزش دیده یا زیرنظر یك موسیقی درمانگر دارای مجوز فعالیت، به موسیقی های خاصی گوش می دهند و یا موزیكهایی را برای خود می‌سازند. موسیقی درمانی یكی از درمانهای هنری خلاق یا درمانهای بیانگر احساسات (شامل درمانهای هنری، شعر سرایی، درام درمانی و پسیكودرام ) می باشد.
از موسیقی درمانی می‌توان به تنهایی و یا همراه با درمانهای دیگر استفاده نمود.موسیقی درمانگرها با تمام سطوح سنی از اطفال كم‌ سن و سال گرفته تا افراد مسن كار می‌كنند. این افراد در مراكز مختلفی همانند مدارس، مطبهای خصوصی، خانه‌های سالمندان، بیمارستانها و مراكز روانپزشكی مشغول به فعالیتند.

● تاریخچه موسیقی درمانی چیست ؟

قدمت درمان با استفاده از موسیقی تقریباً به قدمت تمدن بشری است. فیلسوفهای یونان باستان همانند سرخپوستان آمریكای شمالی عقیده داشتند كه موسیقی قادر به تسریع روند بهبود بیماریهاست. در ایالات متحده آمریكا در طی سالهای جنگ جهانی دوم برای نخستین بار از موسیقی درمانی به عنوان یك درمان رسمی در بیمارستانهای نظامی این كشور استفاده شد تا به سربازانی كه در جریان این جنگ دچار نقص عضو و ناتوانی شده بودند كمك شود.
برای نخستین بار طی دهه ۴۰ میلادی به موسیقی درمانگر‌ها مدارك رسمی اعطا شد و در طی دهه ۵۰ نیز انجمن موسیقی درمانی آمریكا (AMTA) -البته تحت نام دیگری- تأسیس و بنیانگذاری شد .

● موسیقی درمانی چگونه اثر می كند؟

اغلب مردم هنگام شنیدن یك موسیقی، نوعی واكنش اتونومیک(Autonomic Response) را تجربه می‌نمایند. مثلاً هنگام شنیدن یك موسیقی پر تپش ، احساس پر انرژی بودن می‌نمایند و هنگام شنیدن یك قطعه آرام و كلاسیك، احساس آرامش و سبكی دارند. موسیقی درمانی ارتباط متعادلی میان موسیقی و خلق و خو برقرار می‌نماید. مطالعات علمی نیز نشان داده‌اند كه موسیقی بر عملكردهای فیزیولوژیك نظیر تنفس و ضربان قلب و فشارخون تأثیر دارد. موسیقی درمانگرها معمولاً از موسیقی برای ایجاد ارتباط استفاده می‌كنند. بدلیل اینكه موسیقی دارای گوشه‌ها، ضربه‌ها و ملودی است، می‌توان آنرا نوعی زبان دانست و از آن برای برقراری ارتباط استفاده نمود. بنابراین می‌توان برای بیمارانی كه دارای اختلالات ذهنی و جسمی هستند، از موسیقی درمانی استفاده كرد تا بتوانند احساسات خود را بیان كنند.
موسیقی درمانی قادر است به افراد درون‌گرا كمك کند تا به شخصیتی برون‌گرا تبدیل شوند و به بیماران اوتیستیك(درخود مانده) و اسكیزوفرن ( دچارجنون جوانی) هم برای كاهش گوشه‌گیری كمك می‌نماید. موسیقی درمانی برای بیماران مبتلا به سكته مغزی و اختلالات نورولوژیك دیگر نیز می‌تواند موثر واقع گردد. وقتی اینگونه بیماران به موسیقی‌‌های ریتمیك گوش می دهند، بطورهمزمان حركات عضلات آنها بیشتر و بهتر می‌گردد. هر چه این حركات هماهنگ‌تر و موزون‌تر شوند، مهارتهای حركتی آنها نیز به نوبه خود بهبود خواهد یافت و اگر موسیقی دارای ریتم آرام و دارای کیفیت آرامش بخش باشد، پاسخ آنها نیز رسیدن به آرامش روحی و جسمی خواهد بود.
موسیقی درمانی قادر است افكار و احساسات و تجارب منفی را از بیماران دور نماید.به عنوان مثال درد ناشی از اعمال جراحی و دندانپزشكی و ... با موسیقی درمانی كاهش می‌یابد.

● جلسات موسیقی درمانی به چه شکل برگزار می شود؟

چون موسیقی درمانی برای موارد مختلف قابل استفاده بوده و تعداد زیادی از بیماران را در بر‌می‌گیرد، برنامه‌های درمانی و دوره‌های آن برای موارد مختلف، با یكدیگر متفاوت است. اگر شما در مورد یك بیماری یا وضعیت خاصی با یك موسیقی درمانگر مشورت نمایید، وی ابتدا در مورد علائم بیماری و نیازهایتان صحبت خواهد نمود و در عین حال میزان سلامت جسمی، عاطفی و اجتماعی شما مانند توانایی‌های ارتباطی و مهارتهای ذهنی شما را مورد ارزیابی قرار خواهد داد. هم خود فرد و هم درمانگر در انتخاب نوع موسیقی برای درمان موردنظر، با توجه به نیازها و سلیقه‌فرد، موثر خواهند بود. شما می‌توانید موسیقی مورد علاقه‌تان را از موسیقی كلاسیك گرفته تا جاز و ... انتخاب نمایید. برای انجام موسیقی درمانی، نیازی به تجربه قبلی یا توانایی موسیقیایی خاص وجود ندارد. گاهی موسیقی درمانی‌ بصورت گروهی انجام می‌گیرد، بدین ترتیب كه از شما خواسته می‌شود تا در یك گروه با بیمارانی كه بیماری مشابه شما را دارند، به اجرای موسیقی بپردازید یا بعنوان عضوی از این گروه، به موسیقی گوش داده و آرامش را تجربه كنید.
اگر برای جراحی یا وضع حمل در بیمارستان بستری هستید، موسیقی درمانی می‌تواند به شكل گوش دادن به موسیقی یا آوازهای دلخواهتان برای كسب آرامش و كاهش درد ناشی از عمل جراحی باشد.

● کاربردهای موسیقی درمانی چیست؟

مطالعات و تحقیقات مختلف نشان داده‌اند كه موسیقی درمانی در پیشبرد آرامش، كاهش اضطراب و استرس و درمان افسردگی موثر است. مطالعه بر روی بیمارانی كه به دلایل مختلف مثل سوختگی، بیماری‌های قلبی، دیابت و سرطان در بیمارستان بستری بوده‌اند، نشان داده است كه موسیقی درمانی به بیمارانی كه از اختلالات و مشكلات عاطفی و احساسی رنج می‌برند، اجازه می دهد تا بتوانند تغییرات مثبت ذهنی و خلقی در خود ایجاد نموده و در عین حال توانایی حل مشكلات را بدست آورند. در عین حال موسیقی درمانی در بیماران بستری در انستیتوی سلامت روانی هم بسیار موثر بوده است.
موسیقی درمانی می‌تواند نیاز به دارو درمانی را در حین زایمان كاهش داده و بعنوان عامل مكمل در كنار بیهوشی در جریان اعمال جراحی و دندانپزشكی مورد استفاده قرار گیرد. موسیقی درمانی را جهت كاهش دردهای مزمن هم می‌توان بكار برد.
از موسیقی درمانی برای تكمیل درمان بیماران مبتلا به ایدز، سكته‌های مغزی، پاركینسون، سرطان و آلزایمر و سایر انواع فراموشی‌ها می توان استفاده نمود.

برای درمان با این روش توجه به چه احتیاطاتی لازم است؟

موسیقی درمانی برای تمام افراد مناسب نیست. برخی از افراد ممكن است با این نوع درمان احساس اضطراب و برافروختگی بیشتری ‌نمایند و بعضی هم ممكن است اصلاً به این درمانها پاسخ ندهند. اگر شما یك نشانه یا علامت خاصی دارید و تمایل دارید كه با موسیقی درمانی معالجه شوید، ابتدا با پزشك خود مشورت نمائید تا وجود هرگونه مشكل پزشكی زمینه‌ای خطرناك و جدی را در شما رد نماید.

●جایگاه علمی و عملی موسیقی درمانی

در طبقه بندی های سازمان بهداشت جهانی WHO و انستیتو ملی سلامت آمریکا NIH از درمان های مکمل و جایگزین CAM، موسیقی درمانی به عنوان یکی از روش های هماهنگ سازی ذهن- بدن قرار گرفته است.
ویژگی های این گروه از روش های درمانی : کل نگری ، درمان فرد – محور(و نه بیماری - محور)، تاکید بر شیوه زندگی ، ارتباط و یگانگی با طبیعت و توجه به ابعاد معنایی سلامت است.
در پژوهش های علمی بسیاری اثر بخشی موسیقی در درمان اختلالات شناختی – رفتاری مانند اضطراب، افسردگی، بیش فعالی، اوتیسم، ناتوانی یادگیری، اختلالات گفتاری، روان پریشی و عقب ماندگی ذهنی و نیز مشکلات جسمانی مانند سردرد های میگرنی و تنشی، درد مزمن، ناراحتی های تنفسی، بیماری های عروق کرونر قلب، فشار خون بالا، تهوع ناشی از شیمی درمانی و همچنین در تسهیل زایمان و القاء بی حسی و بیهوشی، به اثبات رسیده است.